روماتیسم ستون فقرات يا بيماری اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی بيماری مزمن است كه اين ناحيه را درگير می‌نمايد. دليل شكل گيری بیماری ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی و محیطی نامناسب در كنار هم می‌تواند در پدید آمدن روماتیسم ستون فقرات نقش داشته باشند. بیماری روماتیسم ستون فقرات از با ترکیب نشانه‌های بالینی و یافته‌های رادیولوژی مثل کمردرد التهابی، آنتزیت (التهاب محل اتصال استخوان‌ها به رباط یا تاندون‌ها) و یا آرتریت تشخیص داده میشود. در این مطلب علل، علائم و درمان رماتیسم ستون فقرات را بررسی می‌کنیم.
علت ابتلا به روماتیسم ستون فقرات چیست؟
برای ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان هیچ علت خاص و شناخته‌شده‌ای تعيين نشده است، اما به نظر می‌رسد علل ژنتیکی در ايجاد ان نقش داشته باشند. در اشخاصي که ژنی به نام (HLA-B27) در بدن شان دارند، شانس ابتلا به روماتیسم ستون فقرات افزایش خواهد يافت. در هر صورت تنها بعضي افراد حامل این ژن، دچار این نوع رماتیسم می‌شوند.
عوامل خطر رماتیسم ستون فقرات چیست؟
- جنس: مردان بيشتر از زنان به اين بيماري مبتلا مي‌شوند.
- سن: معمولا احتمال شروع بیماری در اواخر نوجوانی یا اوایل دوران بلوغ افزايش می‌یابد.
- وراثت: بيشتر افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات، حامل ژن (HLA-B27) هستند.
علائم روماتیسم چیست؟
نشانه‌های اولیه شامل درد و خشکی پایین کمر و لگن، مخصوصا صبح‌ها و پس از مدتی عدم فعالیت است. درد گردن و خستگی نیز معمولا ديده خواهد شد. پس از مدتي ممکن است در دوره هاي زمانی نامنظم، علائم بدتر شود، بهبود یابد و یا متوقف شود.
شایع‌ترین مناطق درگیر در رماتیسم ستون فقرات
- مفاصل پایه‌ای ستون فقرات و لگن (ساکروایلیاک)
- مهره‌های کمر در ناحيه پايين آن
- قسمت اتصال تاندون‌ها ولیگامان‌ها به استخوان‌ها، ستون فقرات و گاهی پشت پاشنه نیز درگیر میشود.
- غضروف بین استخوان‌های سینه و دنده‌ها
- مفصل ران و شانه‌ها
عوارض اسپوندیلیت آنکیلوزان
در رماتیسم شدید، بعلت تلاش بدن براي بهبودي استخوان هاي جديد ساخته ميشود كه به تدريج بين مهره ها فاصله ايجاد نموده و باعث تركيب شدن بخشي از مهره ها خواهد شد. به همين دليل كاهش انعطاف پذيري به دنبال سفتي ستون فقرات ايجاد ميگردد. ادغام یا درهم‌رفتگی استخوان‌ها (فیوژن) باعث سفت شدن قفسه سینه خواهد شد و عملكرد ريه كاهش خواهد يافت.
ساير عوارض:
- التهاب چشم‌ها (یووئیت)
- شکستگی‌های فشاری
- مشکلات قلبی
تشخیص اسپوندیلیت آنکیلوزان
برخي علائم باليني در تشخيص اسپوندیلیت آنکیلوزان مورد توجه قرار مي‌گيرد. اين معيارها عبارتند از:
- کمردرد، برای بیش از سه ماه که با حركات و تمرينات ورزشي كاهش مي‌يابد می‌یابد و با استراحت برطرف نگردد.
- محدودیت حرکتی ستون فقرات کمری در هر دو محور ساژیتال و فرونتال. (ساژيتال محوری است که از جلو به عقب کشیده شده و بدن را به دو نیمه چپ و راست تقسیم میکند. و فرونتال محوري است که بدن را به دو نیمه قدامی و خلفی تقسیم می کند.)
- محدودیت اتساع قفسه سینه نسبت به حالت طبیعی در سن و جنس‌های مختلف.
- همچنين وجود ساکروایلئیت (التهاب مفصل ساکروایلیاک) در تصویربرداری اشعه ایکس براي تشخيص روماتیسم ستون فقرات اهميت دارد.
اگر در فردي سه نشانه بالینی وجود داشته باشد و یا اگر تصويربرداری رادیولوژی به نفع ابتلا به آن باشد ولی علائم بالینی در بیمار نباشد، پزشک به وجود رماتیسم ستون فقرات مشکوک خواهد شد. اما اگر شواهد رادیولوژی مثبت باشد و حداقل یکی از علائم بالینی در بیمار وجود داشته باشد، تشخیص رماتیسم ستون فقرات قطعی است.
درمان روماتیسم ستون فقرات
براي درمان رماتیسم ستون فقرات درمان هايي مثل دارو درماني و تمرینات ورزشی تجويز می‌گردد. داروها التهاب ستون فقرات و ساير مفاصل و اندام‌ها را کاهش خواهد داد. انجام درمان‌هاي طب فیزیکی و تمرینات ورزشی به بهبود وضعیت بیمار کمک نموده و تحرک ستون فقرات و ظرفیت ریه‌ها را افزایش می‌دهد.
بهترین داروهای روماتيسم
جهت کاهش درد و سفتی ستون فقرات و مفاصل دیگر داروهايي مثل آسپرین و سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) تجويز ميگردد. بعضي بيماران به التهاب ساير مفاصل به‌جز ستون فقرات (مانند لگن، زانو، مچ پا و..) دچار مي‌شوند. ممکن است التهاب در این مفاصل، به‌تنهایی به NSAID ها پاسخ ندهد. برای این افراد، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن نیز باید در نظر گرفته شود.
تحقیقات نشان ثابت نموده است که داروهای جدید درمان این بیماری که وظیفه حمله به یک پروتئین پیام رسان تولید کننده التهاب را برعهده دارند، برای افرادی که درمان آن ها با داروهای NSAID قابل انجام نیست بسیار مفید است.
به این پروتئین پیام‌رسان، ”فاکتور نکروزی تومور (TNF)” نامیده میشود.این داروهای جدید و مسدودکننده (TNF) در درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان بسیار موثر است. چراکه با متوقف کردن فعالیت بیماری، کاهش التهاب و بهبود تحرک ستون فقرات تاثیر مثبت زیادی در درمان آن دارند.
داروهایی که به کورتیکواستروئیدها معروف اند به صورت خوراکی یا تزریقی (مانند کورتون) نقش ضدالتهابی قوی دارند که می‌توانند به میزان چشمگیری التهاب ناشی از روماتیسم ستون فقرات را در بدن کاهش دهند. اما همانطور که استفاده از داروها فواید خاص خود را دارند برخی مشکلات و عوارض نیز به دنبال آن ایجاد می‌گردد. استفاده طولانی‌مدت کورتیکواستروئیدها احتمال بروز عوارض جانبی را برای مبتلایان به روماتیسم را در پی دارد.
به همین علت به صورت معمول از آن‌ها برای دوره‌های کوتاه‌مدت استفاده می‌گردد. برخی از این عوارض جانبی عبارتد از: آب‌مروارید، نازک شدن پوست و استخوان (پوکی استخوان)، کبودی‌ها در قسمته‌ای مختلف بدن، بروز عفونت در نواحی مختلف، دیابت و تخریب مفاصل بزرگ مثل لگن
اوزون تراپی برای درمان روماتیسم ستون فقرات
اوزون تراپی یکی از روش‌های موثر در درمان روماتیسم ستون فقرات به حساب می‌آید و باعث کاهش درد و التهاب ناشی از بیماری خواهد شد. برای حفظ روند درمان و بهبودی اسپوندیلیت آنکیلوزان تکرار درمان توصیه می‌گردد.
درمان روماتیسم ستون فقرات با فیزیوتراپی
انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی برای حفظ عملکرد بیماران بسیار ضروری است. همچنین فیزیوتراپ نحوه صحیح قرارگیری بدن را به بیماران مبتلا به روماتیسم آموزش می‌دهد. در صورت ابتلا به نوع شدید بیماری و جهت درمان روماتیسم در کنار بستری شدن بیمار دوره فشرده تمرینات و درمان های فیزیوتراپی برای بیمار انجام می‌گردد.
حتی اگر برنامه درمانی ندارید بهتر است یک برنامه فردی برای ورزش در خانه و یا زیر نظر مربی و فیزیوتراپ داشته باشید. اما فراموش نکنید انجام این برنامه ها زیر نظر فیزوتراپیست بسیار مفیدتر از انجام تمرینات در منزل خواهد بود.برای درمان روماتیسم ستون فقرات با فیزوتراپی پیشنهاد می‌گردد تمرینات فیزوتراپی با آب‌درمانی، شنا و ورزش در آب همراه شود.
انجام تمرینات ورزشی باعث افزایش دامنه حرکت ستون فقرات به دنبال محدودیت حرکتی ناشی از اسپوندیلیت آنکیلوزان می‌گردد. انجام تمرینات تنفسی، قرارگیری ستون فقرات در وضعیت مناسب و افزایش حجم سینه همگی از فواید انجام تمرینات فیزیوتراپی است. همچنین بیماران مبتلا به روماتیسم باید به قرارگیری وضعیت بدن در زمان خوابیدن و انجام فعالیت‌های روزانه توجه ویژه ای داشته باشند. آن‌ها باید روی تشک سفت بخوابند و از یک بالش با ارتفاع کم استفاده نمایند.
مگنت درمانی
مگنت درمانی در طب فیزیکی و درمان بیماری‌ها بدون جراحی دارد. تحقیقات و نیز تجربیات متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی نشان می‌دهد انجام یک دوره درمان روماتیسم ستون فقرات به صورت فشارده و با استفاده از پالس‌های میدان مغناطیسی، مؤثرتر از سایر درمان‌های استاندارد است.
مگنت درمانی و درمان مغناطیسی پالسی به‌علت خاصیت ضد درد به کاهش درد و بهبود کیفیت بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان بسیار توصیه میشود. جهت درمان روماتیسم ستون فقرات، ترکیبی از مگنت درمانی با فرکانس پایین و سایر روش‌های درمانی قوی‌تر پیشنهاد میشود.
برق‌درمانی یا الکتروتراپی
در الکتروتراپی از پالس‌های الکتریکی خفیف جهت کاهش درد عضلات و تحریک روند ترمیم بافت‌ها استفاده میشود. تحریک الکتریکی عصب‌ها (TENS) باعث مسدود شدن پیام درد در مغز خواهد شد.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی که روشی سبک به حساب می‌آید برای درمان روماتیسم ستون فقرات بسیار بیشتر از سایر فعالیت‌های سنگین توصیه شده است. این روش درمانی علاوه بر بهبود درد باعث آرامش ذهن می‌گردد که نقش مثبتی در درمان روماتیسم ستون فقرات دارد.
جراحی آخرین راه درمان روماتیسم
در برخی مواقع جهت اصلاح تغییر شکل ستون فقرات و یا برای ترمیم مفاصل آسیب‌دیده دیگر، جراحی پیشنهاد میشود. جراحی استئوتومی مهره‌ها یا برش و خارج کردن بخشی از استخوان‌ها انجام خواهد شد. اما ممکن است عوارض عصبی زیادی به دنبال داشته باشد.
همچنین گاهی تعویض کامل مفصل لگن و در برخی مواقع تغییر مفصل شانه نیز برای بیمار تجویز می‌گردد. اما احتمال تشکیل هتروتوپ استخوانی (تشکیل استخوان‌های نابجا) به دنبال تعویض مفاصل وجود دارد که این مشکل را می‌توان با تجویز صحیح داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) بعد از عمل جراحی کاهش داد.
روماتیسم ستون فقرات و بیماری‌های قلبی
لازم است بدانید که روماتیسم ستون فقرات احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش خواهد داد. تحقیقات نشان می‌دهد روماتیسم ستون فقرات می‌تواند در میزان چربی‌ها اختلال ایجاد نموده و باعث تغییرات مویرگی خواهد شد.
به همین دلیل بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان باید به عوامل خطر بیماری‌های قلبی توجه ویژه ای داشته باشند. برخی از این عوامل خطر عبارتند از: استعمال دخانیات، اضافه وزن و بالا بودن شاخص توده بدنی (BMI)، کلسترول بالا، سبک زندگی بی‌تحرک و بیماری‌های ناشی از آن
روماتیسم و پوکی استخوان
معمولا برای بیماران مبتلا به روماتیسم ستون فقرات که با پوکی استخوان هم درگیر هستند جهت کاهش احتمال شکستگی ها ” بیس فسفونات‌ها ” تجویز میشود.
